आर्थिक सुरक्षिततेसाठी महत्त्वाची प्रक्रिया”केवायसी (KYC)” विषयी सविस्तर माहिती
अकलूज वैभव न्यूज नेटवर्क/वृत्त एकसत्ता न्यूज
संग्राहक : आकाश भाग्यवंत नायकुडे
मुंबई दिनांक 17/10/ 2024 : केवायसी (KYC) म्हणजे “नो योर कस्टमर” (Know Your Customer) या संकल्पनेवर आधारित एक प्रक्रिया आहे, ज्यामध्ये बँक, वित्तीय संस्था किंवा विमा कंपनी ग्राहकाची खरी ओळख निश्चित करण्यासाठी त्यांची तपशीलवार माहिती गोळा करते. केवायसी प्रक्रिया ग्राहकांच्या व्यवहारांची पारदर्शकता आणि सुरक्षेसाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे, तसेच मनी लॉंड्रिंग, फसवणूक, आर्थिक गैरव्यवहार रोखण्यासाठी वापरली जाते.
*केवायसीचे महत्त्व:
1. **गुन्हेगारी आणि मनी लॉंड्रिंग टाळण्यासाठी : केवायसी प्रक्रियेच्या मदतीने ग्राहकांची खरी ओळख निश्चित केली जाते, ज्यामुळे आर्थिक गुन्हेगारी, मनी लॉंड्रिंग, आणि इतर गैरकृत्ये टाळता येतात.
2. **सुरक्षित आर्थिक व्यवहार : ग्राहक आणि वित्तीय संस्थेमध्ये विश्वास आणि पारदर्शकता निर्माण करण्यासाठी केवायसी आवश्यक आहे.
3. **सरकारी नियमांचे पालन : बँका आणि वित्तीय संस्थांना केवायसीसंबंधी नियमांचे पालन करणे बंधनकारक असते, ज्यामुळे ग्राहकांच्या माहितीचा दुरुपयोग होण्याची शक्यता कमी होते.
4. **ग्राहकांच्या गरजा समजून घेणे : ग्राहकाच्या आर्थिक इतिहासामुळे वित्तीय संस्था त्यांच्या गरजेनुसार योग्य सेवा आणि उत्पादने देऊ शकतात.
*केवायसी प्रक्रियेमध्ये आवश्यक कागदपत्रे:
1. **ओळखीचे पुरावे (Identity Proof) : आधार कार्ड, पॅन कार्ड, पासपोर्ट, मतदार ओळखपत्र, किंवा ड्रायव्हिंग लायसन्स.
2. **पत्त्याचा पुरावा (Address Proof) : वीज बिल, टेलिफोन बिल, आधार कार्ड, पासपोर्ट, किंवा रेशन कार्ड.
3. **छायाचित्र (Photograph) : पासपोर्ट साईज छायाचित्र आवश्यक आहे.
*केवायसी प्रक्रियेसंबंधी कायदा:
भारतात केवायसी संबंधी नियम आणि कायदे केंद्रीय बँक रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) द्वारे निश्चित केले जातात. वित्तीय संस्थांना केवायसी नियमांचे पालन करणे अनिवार्य आहे. मनी लॉंडरिंग प्रतिबंधक कायदा, 2002 (Prevention of Money Laundering Act, PMLA) अंतर्गत केवायसीसंबंधी नियमावलीचा समावेश आहे.
*केवायसी अपडेट करण्याची गरज:
1. **नियमित अपडेट : ग्राहकाची माहिती नियमितपणे अपडेट करणे आवश्यक आहे. हे सहसा प्रत्येक दोन ते दहा वर्षांच्या दरम्यान असते, ग्राहकाच्या जोखमीच्या श्रेणीनुसार. जास्त जोखीम असलेल्या ग्राहकांसाठी कमी कालावधीत केवायसी अपडेट करण्याची गरज असते.
2. **संदेशाद्वारे सूचना : बँक, वित्तीय संस्था, किंवा विमा कंपन्या एसएमएसद्वारे किंवा ई-मेलद्वारे केवायसी अपडेटसाठी सूचना पाठवतात.
3. **नवीन कागदपत्रांची मागणी : जर ग्राहकाची माहिती जुनी असेल किंवा बदललेली असेल, तर नवीन कागदपत्रे जमा करणे आवश्यक असते.
*केवायसी अपडेट कधी करावी?
– **दोन वर्षे : उच्च जोखीम श्रेणीतील ग्राहकांसाठी (उदाहरणार्थ, आर्थिक व्यवहार मोठ्या प्रमाणावर असलेले).
– **आठ वर्षे : मध्यम जोखीम श्रेणीतील ग्राहकांसाठी.
– **दहा वर्षे : कमी जोखीम श्रेणीतील ग्राहकांसाठी.
ऑनलाईन केवायसी अपडेट सुविधा:
ग्राहकांना केवायसी प्रक्रिया ऑनलाइन पूर्ण करण्याची सोय मिळते. बँक, वित्तीय संस्था किंवा विमा कंपनीच्या अधिकृत वेबसाइट किंवा मोबाईल अ‍ॅपवर जाऊन ग्राहक आपली ओळख आणि पत्ता पुरावा दस्तऐवज अपलोड करू शकतात. आधार कार्ड, पॅन कार्ड, पासपोर्ट यासारख्या कागदपत्रांचा वापर करून काही मिनिटांत केवायसी अपडेट करता येते. ग्राहकाला रजिस्टर केलेल्या मोबाईल नंबरवर ओटीपीद्वारे ओळख पुष्टी करावी लागते. ही सुविधा सोयीस्कर आणि वेळ वाचवणारी आहे त्यामुळे ग्राहकांना शाखेत जाण्याची गरज पडत नाही.
निष्कर्ष:
केवायसी प्रक्रिया आर्थिक सुरक्षेसाठी आणि वित्तीय व्यवहाराच्या पारदर्शकतेसाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे. बँक, वित्तीय संस्था, आणि विमा कंपन्यांनी केवायसीसंबंधी नियमांचे पालन करणे आवश्यक असून, ग्राहकांनीही अद्ययावत केवायसी प्रक्रिया वेळोवेळी पूर्ण करणे गरजेचे आहे.
लेखक: नंदन पंढरीनाथ दाते.
Professional Financial Advisor, Financial Risk Advisor, Digital Transformation Consultant BFSI.
