🟡 “महाराष्ट्रातील धनगर समाज पर्यायी राज्यकर्ता बनेल काय?”

संपादकीय…….✍️

🟡 “महाराष्ट्रातील धनगर समाज पर्यायी राज्यकर्ता बनेल काय?”

Akluj Vaibhav News Network.
Chief Editor Bhagywant Laxmanrao Naykude.
Akluj, Taluka Malshiras, District Solapur. Maharashtra State, India.
Mo. 9860959764.

अकलूज दिनांक 14/10/2023 :
महाराष्ट्राच्या सत्ता कारणात कोणताही समाजाचा मुख्यमंत्री झाला असला तरी ही सत्तेचे मुख्य किंवा प्रभुत्व हे नेहमीच मराठा समाजाच्या हाती राहिलेले आहे हे वास्तव आहे.
याचे प्रमुख कारण सामाजिक जाणिवेच्या जडण घडणीत आहे.
अगदी गाव पातळीवर गाव प्रमुख म्हणून पाटील असलेले मराठा हे अठरा आलुतेदार आणि बारा बलुतेदार यांनी मान्य केले आणि राज्यकर्ते म्हणून त्यांना सामाजिक मान्यता ही दिली .
या हिंदू धर्मिय व्यतिरिक्त इतर अल्पसंख्याक धर्मिय लोकांनी बहुसख्याक समाजाचे अनुकरण करून त्यांचे नेतृत्व स्वीकारले
ब्रिटिश कालीन व्यवस्थेत ही हीच ग्रामीण व्यवस्था राहिली , आणि स्वातंत्र्या नंतर अस्तित्वात आलेल्या काँग्रेस सरकारने या ग्रामीण सत्ता धारी वर्गाला स्वतः शी जोडून घेण्यासाठी त्यांना शासन संस्थेचे भागीदार बनवले , त्यांच्या हातात सत्तेच्या , अर्थकारणाच्या , शिक्षण व्यवस्थेच्या चाव्या दिल्या
परिणामी प्रत्येक तालुक्यात एक दबंग राजकीय घराणे सत्ता धारी म्हणून मराठा समाजाचेच उभे राहिले , तर त्याला प्रतिस्पर्धी म्हणून विरोध करणारे ही नेतृत्व मराठा समाजातून च विकसित झाले
ही प्रक्रिया राज्य , जिल्हा , तालुका , ते गाव पातळी पर्यंत झिरपली , तिथेच स्थिर स्थावर झाली.
मराठा समाजाच्या खालोखाल लोक संख्या असलेला धनगर , माळी , वंजारी हे आपोआप अडगळीला पडले. ते या प्रक्रिये पासून फार दूरवर फेकले गेले.
आंबेडकरी चळवळीने आत्मभान आलेला पूर्वाश्रमीचा महार आणि आजचा नव बौद्ध हा स्वाभिमानी लढवय्या असला तरी ही या समाजाकडे ना अर्थकारण होते ना सामाजिक श्रेष्ठत्व.
एका अर्थाने हा समाज सामाजिक पातळीवर बहिष्कृत राहिला व तसाच तो राजकीय पातळीवर ही बहिष्कृत ठेवला गेला , म्हणून या समाजातून कितीही लढाऊ, कितीही अभ्यासू नेतृत्व उभे राहिले तरी या नेतृत्वाला स्विकारण्याची सामाजिक प्रवृत्ती नसल्याने शासनकर्ते बनण्याची संधी ही या समाजासाठी मृगजळ बनली आहे.
आणि सर्वात विशेष व लक्षणीय बाब ही आहे की ज्या पुणे कराराच्या लढाईतून राखीव जागा निर्माण झाल्या त्या जागा वरचे प्रतिनिधित्व देताना ही प्रस्थापित नेतृत्वाने या समाजाला डावलून पर्यायी जातीचे उमेदवार दिले आहेत ही बाब कोणत्याही प्रस्थापित पक्षाचे उमेदवार , निवडून आलेले राखीव जागा वरील आमदार खासदार , जिल्हा परिषद ते स्थानिक स्वराज्य संस्था प्रतिनिधित्व आकडेवारी शोधली तर लगेच स्पष्ट होते.
अश्या सर्व परिस्थितीत राजकीय सत्तेचे परिवर्तन घडवून आणून पर्यायी समजसत्ता निर्माण करण्यासाठी किती खस्ता खाव्या लागतील , व त्या साठी कोणत्या रणनीती अवलंबवाव्या लागतील याचा सूक्ष्म अभ्यास करणे आवश्यक आहे व त्याची मांडणी ही करणे गरजेचे आहे.
महाराष्ट्रातील कोणताही प्रस्थापित पक्ष प्रस्थापित मराठा राजकीय घराण्या ना बाजूला ठेऊन धनगर , माळी , वंजारी , महार , मातंग , मुस्लिम यांना उमेदवारी देणार नाही ही बाब अधोरेखित करणे आवश्यक आहे.
ही बाब लक्षात घेऊन ज्या पट्ट्यात ज्या समाजाची लोकसंख्या अधिक असेल अश्या समाजाच्या हातात राजकीय नेतृत्व देऊन इतर सर्व बहुजन , अल्पसंख्याक यांच्या सहयोगाने पर्यायी नेतृत्व निर्माण करावी लागतील.
जसे की बीड कडील पट्ट्यात वंजारी समाज हा लक्षणीय आहे या भागात वंजारी समाजाचे नेतृत्व विकसित करूनच त्या भागातील सत्ता खेचता येऊ शकते.
सरसकट वंजारी नेतृत्व सर्व भागात तेवढे परिणामकारक ठरणार नाही.
जसे की माळशिरस , जत आटपाडी , इत्यादी भागात वंजारी नेतृत्व रुजवावे म्हंटले तरी त्यास मर्यादा आहेत. या उलट या भागात धनगर समाजाची लोक संख्या लक्षणीय आहे.
मग आजवर या समाजाचे राज्यकर्ते का निर्माण झाले नाहीत ? याचे उत्तर या समाजाची सामाजिक , राजकीय जडण घडणं म्हणावी तशी झाली नाही.
स्थानिक पातळीवर हा समाज मराठा सत्तेचा गुलाम झाला नाही, हे ही वास्तव आहे. स्व समाजाच्या लोक संख्येच्या ताकदी आधारे या समाजाने कांहीं गाव खेड्या वर प्रभुत्व मिळवले. यातून सरपंच , पंचायत समिती सदस्यत्व , जिल्हा परिषद सदस्यत्वा पर्यंत झेप मारता आली. परंतु जिल्हा नियोजन मंडळात स्वतः ची वर्णी लावण्या साठी ही या समाजाच्या नेतृत्वाला प्रस्थापित पक्षाचीच मदत घ्यावी लागली हे वास्तव नाकारून चालत नाही.
धनगर समाजातील झालेले आमदार , खासदार हे प्रातिनिधिक स्वरूपात प्रस्थापित पक्षाने घेतले , याचाच अर्थ धनगर समाजाचा स्वतः चा असा सत्तेचा पट्टा समाजाला निर्माण करता आलेला नाही.
मी ज्या माळशिरस तालुक्यात राहतो त्या तालुक्यात धनगर समाजाची लोक संख्या मोठी आहे व ती प्रभावशाली आहे. स्वातंत्र्य काळापासून हा समाज प्रस्थापित व्यवस्थेशी टक्कर घेताना दिसून आलेला आहे.तरी ही एक मुखी नेतृत्व या समाजाला निर्माण करता आलेले नाही. उलटपक्षी धनगर समाज अनेक प्रस्थापित पक्षात विभागला जातो. अगदी या समाजाचे हितसंबंधांच्या आड येणाऱ्या प्रस्थापित राजकीय शक्ती शी हातमिळवणी करून सुखनैव राहणारे नेतृत्व ही निर्माण केले गेले.
धनगर समाज हा मुळात प्रामाणिक असल्याने तो ज्या पक्षात काम करेल त्याचे काम समर्पित भावाने करतो. परंतु तो पक्ष त्यांचेशी राजकीय दृष्टीने वापराची बाब म्हणून वर्तन करतो हे ही त्यांच्या लक्षात येत नाही.
हिंदुत्वाच्या नव राजकीय विचारसरणी ने स्व सत्ता स्थापित करण्यासाठी गैर मराठा राजकारण पुढे आणले. ज्यात भाजपचा “माधव” नावाचा पँटर्न फार प्रसिद्ध झाला.
माळी, धनगर, वंजारी असा समाज प्रस्थापित मराठा सत्तेला बाजूला सारण्यासाठी निर्माण झाला. या प्रवाहात ऍड. एस. बी. पाटील (अण्णा) यांनी जिवाचे रान करीत विधानसभेच्या निवडणुका लढवल्या. प्रस्थापित पक्षा द्वारे मिळालेल्या
तटपुंज्या निवडणुक निधीत स्वतः ची भर घालण्यासाठी त्यांनी त्यांचे जमिनीवर पाणी सोडले. पण त्यांनी ज्या शक्तीचे विरोधात जीवाची बाजी लावून निवडणूक लढवली त्याच घराण्यातील राज्यकर्त्यांना युती सरकारच्या काळात थेट विधान परिषद देऊन राज्य मंत्री पद दिले गेले.
हे वास्तव एका बाजूला आहे.
मी अनेक वर्ष राजकारणात अभ्यासक म्हणून कार्यरत आहे.
धनगर समाजाचा आरक्षण लढा “अखेरचा लढा”म्हणून उत्तमराव जानकर आणि आ. गोपीचंद पडळकर यांनी ताकदी ने लढवला. या लढाईतील शॉर्ट फिल्म ते पोवाडे , आणि वैचारिक लिखाण यातील माझी भागीदारी सर्वश्रुत आहे.
त्या नंतर मात्र हे दोन्ही नेते परस्पर विरोधी पक्षात विभागले गेले. लोकसभेला उत्तमराव जानकर यांनी भाजपचे काम इमाने इतबारे केले. परंतु माळशिरस तालुक्याच्या विधानसभेचे तिकीट देताना मात्र भाजपने हात आखडता घेतला आणि याचे कारण देताना प्रस्थापित राजकीय विरोधकांचा विरोध असल्याचे दिले गेले.
या वरून मी या निष्कर्ष पर्यंत पोहचलो आहे की
पक्षातील प्रस्थापिता वर वचक ठेवण्या साठीच बागुल बुवा म्हणून धनगर समाजातील नेतृत्वाचा वापर काँग्रेस , सह भाजपा सारख्या पक्षाने ही केलेला आहे.
पण मला हे ही ज्ञात आहे की , धनगर समाज स्वतः ची समाज म्हणून शक्ती बाळगून आहे. तो आरक्षण लढाईत समाज म्हणून एकवटतो. परंतु राजकारणात मात्र तो विखुरला जातो या मुळे त्यांची शक्ती क्षीण होते. आणि लोक प्रतिनिधी निवडून पाठवण्यात हा समाज कमी पडतो.
रात्री मी धनगर समाज जागृती नावाच्या चॅनल वर खुली चर्चा ऐकत होतो , त्यांनी “डोकोवम” नावाचा सत्ता कारणाचा फॉर्म्युला शोधून काढला आहे
अगदी सातवाहन राजवटी पासून मल्हारराव होळकर ते राजमाता पुण्यशलोक अहिल्या देवी पर्यंतचा कल्याणकारी राजवटी चा गौरवशाली इतिहास पाठीमागे असलेल्या धनगर समाजाचे हातात सत्तेचे स्टेरिंग दिले तर पर्यायी सत्ता कारण उभे राहू शकते असा सूर किंवा चर्चा यात केली गेली होती ,
कर्नाटक राज्यात मुख्यमंत्री म्हणून सिद्धरामय्या यांनी त्यांचे वर्चस्व स्थापित करताना “अहिंदा” नावाचा फॉर्म्युला निर्माण केला व त्यात ते यशस्वी ही झाले तसाच धनगर , दलीत ,ओबीसी, वंजारी , मुस्लिम अश्या सर्व वर्गाची राजकीय मोट निर्माण करणे असा हा फॉर्म्युला आहे.
मराठा आरक्षण लढाई ने घेतलेले राजकीय वळण याने ओबीसी समाज अस्वस्थ आहे. आम्हाला नाही तर कुणालाच नाही या भूमिके पर्यंत सरकलेला मराठा आरक्षण लढा दलितांचे ही आरक्षण संपवून टाकेल अशी भीती दलीत समाजात ही निर्माण झालेली आहे , ज्या ब्राम्हणी सत्तेला मराठा सत्तेचे पर्यायी
सत्ताधारी मानले तीच ब्राम्हणी सत्ता आज निरंतर सत्ता भोगण्याच्या लालसेतून मराठा प्रस्थापितांशी जुळवून उभी राहताना दिसत आहे ,
हिंदुत्वाच्या अजेंड्यातून बहुजन समाजाने प्रस्थापित राजकीय शक्तीला बाजूला सारून 105 आमदार भाजपला दिले. आणि सर्वाधिक मोठा पक्ष म्हणून निर्माण केला. त्याच बहुजन समाजाला फाट्यावर मारण्याचे काम त्यांनी केले आहे‌. व यातूनच ही संधी आज उभी राहिली आहे.
राज्यकर्ते बनायचे की प्रस्थापित पक्षांचे गुलाम बनून तुकडे वाटून घेऊन सत्तेचे भागीदार बनायचे? याचा निर्णय धनगर समाज धुरिणांनी घ्यायचा आहे
तूर्त इतकेच,,,,,,,,!

अतिथी संपादक : ऍड. अविनाश टी. काले. अकलूज, तालुका माळशिरस, जिल्हा सोलापूर.
मो. नं. 9960178213